Inleiding
Er zijn soms van die dagen dat je heel even kunt ervaren hoe het is om in een stad, wijk of dorp te wonen waar mensen vóór het verkeer gaan. Een straatspeeldag, een buurtbarbecue, een tuindag… Bijna iedereen wordt daar blij van. Maar waarom zouden wij genoegen nemen met af en toe één ‘mensendag’? Als wij het echt willen, moet het mogelijk zijn om steden en dorpen te creëren waar de lucht elke dag schoon is en waar elke dag ruimte is voor mensen op straat. Waar je prettig kunt fietsen en wandelen. En waar jonge kinderen veilig de voordeur uit kunnen kruipen of lopen om de wereld te gaan ontdekken.

Die mensenruimte komt beschikbaar als we onze mobiliteit anders, slimmer, beter, gezonder en leuker gaan organiseren. Door bijvoorbeeld het parkeren zo regelen dat selectief gebruik van de auto wordt bevorderd. Het openbaar vervoer sterk te verbeteren. Thuiswerken en buiten de spits reizen aantrekkelijk te maken. En er zo voor te zorgen dat wij de auto in onze leefomgeving weer de baas worden.

Dat is geen kleine stap. Veel mensen zijn er zo aan gewend geraakt dat de auto onze leefomgeving domineert, dat zij zich nauwelijks nog kunnen voorstellen dat de openbare ruimte veel beter, veiliger en vrijer kan. En dat het helemaal niet nodig is om ons te laten wegdrukken door het (auto)verkeer. Om dat toekomstbeeld van een menselijke openbare ruimte tot leven te wekken, helpt het heel erg als mensen zelf kunnen ervaren hoe fijn het is als zij zelf, en niet hun auto’s, nummer één zijn op straat. Die ervaring kun je opdoen tijdens de genoemde straatspeeldagen en buurt-barbecues, en op allerlei andere manieren.

In dit artikel blikken wij eerst terug op inspirerende voorbeelden uit het verleden. Daarna kijken wij naar de initiatieven van nu.

Nationale Straatspeeldag
Tot in de jaren ‘50 was het heel gewoon dat kinderen op straat speelden. Door de groei van de automobiliteit werd het op straat echter steeds gevaarlijker en bleef er voor kinderen ook steeds minder ruimte over. Om die ontwikkeling aan de kaak te stellen, organiseerde Kinderen Voorrang (aanvankelijk onder de oude naam Stop de Kindermoord) vanaf 1986 jaarlijks de Nationale Straatspeeldag. Dit initiatief bleek een groot succes, met een groeiend aantal deelnemers. In steeds meer woonwijken werden straten op een woensdag in juni afgesloten, zodat kinderen zorgeloos buiten konden spelen. Behalve een fantastische speeldag, was de Straatspeeldag ook een actiedag voor veilige (speel)ruimte op straat.
Op woensdag 9 juni 1999 werd de Tiende Nationale Straatspeeldag feestelijk geopend door Koningin Beatrix. Op 1.300 locaties in het land speelden die dag 200.000 kinderen op straat. In 2000 fuseerde Kinderen Voorrang met VVN. Dat deed de Straatspeeldag geen goed. De actiedag verwaterde geleidelijk en de lobby voor verkeersveilige ruimte voor kinderen op straat verdween grotendeels van de agenda.

Autovrije zondag
In 1973 werden enkele autoloze zondagen opgelegd door de regering. De aanleiding was de oliecrisis, maar voor velen was het een feest om op straat te kunnen lopen, fietsen en spelen zonder hinder van auto’s. In Nederland was dat feest na een aantal zondagen alweer voorbij. Vijftien jaar later, in 1998, werd in Frankrijk de eerste dag ‘En ville sans ma voiture’ georganiseerd. Eén keer een dag vrij van de overheersing van de auto. Het initiatief verspreidde zich rap over Europa. Het werd een Europese dag met 22 september als vaste datum. Ook in Nederland sloeg de autovrije dag aan en in tal van steden werd die vanaf 1999 elk jaar in september gevierd. Een dag van ontspanning en recreatie vlakbij huis. Kinderen konden veilig op straat spelen en fietsen, buren ontmoetten elkaar voor de deur.  Het waren vooral lokale afdelingen van de Fietsersbond en Milieudefensie die plaatselijke activiteiten organiseerden. De coördinatie werd verzorgd door het Landelijk Overleg Autovrije Zondag (LOAZ).

Week van de Vooruitgang
In 2003 werd het initiatief verbreed. De autovrije dag werd als autovrije zondag een onderdeel van de Week van de Vooruitgang. Met een kleine subsidie van de ministeries VROM en V&W kon door LOAZ een bureaumedewerker worden betaald en was er wat geld voor een landelijke campagne. Tal van partnerorganisaties traden toe, zoals het Klimaatverbond, Fietsen scoort,  Veilig Verkeer Nederland, Vereniging voor Gedeeld Autogebruik, Rover, SenterNovem en Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen. Gezamenlijk vulden zij de dagen van de Week van de Vooruitgang. Daarbij draaide het steeds om een nieuwe visie op mobiliteit, met meer wandelen, fietsen en openbaar vervoer. Acties van diverse OV-bedrijven maakten er ook onderdeel van uit, en het leidde tot een jaarlijkse Mr. en Mrs. Bus-verkiezing. Het aantal deelnemende gemeenten nam snel toe.  In 2006 waren het er al meer dan 300.  Vaak werden de lokale activiteiten door de gemeente gecoördineerd. Door LOAZ werd de landelijke publiciteit verzorgd, en er werd gewerkt aan eenduidige herkenbaarheid van de activiteiten. Lees hier meer over de Week van de Vooruitgang: Duurzame Mobiliteit is leuk (pdf).

Ministerie neemt de regie
De Week van de Vooruitgang werd in 2009 voor het laatst gehouden. Op aandrang van de Ministeries werd de inmiddels vertrouwde naam veranderd in Europese Mobiliteits Week (EMW) en verhuisde de coördinator van Milieudefensie naar Natuur & Milieu. In deze reorganisatie ging veel energie en tijd zitten en het aantal deelnemende gemeenten liep in 2010 terug. Daar bleef het niet bij. In 2011 werd de EMW, waaraan volgens Europese afspraak ook in Nederland aandacht moet worden besteed, overgenomen door het Ministerie Infrastructuur & Milieu. Sindsdien werd aan inspirerende coördinatie geen aandacht meer besteed. Er vinden de laatste jaren alleen nog wat losstaande activiteiten plaats. Het aantal gemeenten waarin activiteiten plaatsvinden, is gekelderd naar minder dan 10% van wat het was. Er  rest een webpagina waar gemeenten worden opgeroepen om mee te doen en dat op de Europese site te melden. De inspiratie en het elan zijn verdwenen.

Inspiratie uit het buitenland
In andere Europese landen is geen sprake van een terugloop in belangstelling en leeft de European Mobility Week nog wel. De website geeft een mooi overzicht wat er allemaal in Europa gebeurt, zie ook youtube. Ook buiten Europa is belangstelling voor dit concept: Japan, Brazilië, Canada, Oekraïne en China zijn aangehaakt. Voor die inspiratie moeten we voorlopig dus nog naar het buitenland afreizen.

Het autovrije initiatief begon in Frankrijk en bloeit daar nog steeds. Elke zondag zijn delen van Parijs autovrij en wordt er naar hartelust gekuierd, gejogd, gefietst en genoten. Neem de Thalys, haal je fiets uit de Velib-klem en je kunt meedoen. Kijk voor de voorpret op youtube.

Maar ook dichterbij huis is inspiratie te vinden. Op 22 september 2013 bezochten wij de autovrije zondag in Brussel. Kijk hier voor een sfeerimpressie. Inmiddels heeft Brussel het grootste autovrije gebied van Europa. Aan België hebben wij ook het begrip leefstraat te danken.

In 2015 werd Gil Penalosa, het gezicht van de internationale 8-80 beweging, ingevlogen uit Canada om Nederland tijdens het Nationale Fietscongres enthousiast te maken voor lopen en fietsen, van jong tot oud.

Happy streets in Rotterdam
Straatspeeldag en autovrije zondag zijn inmiddels gelukkig weer terug in Nederland, in een nieuwe, moderne vorm. Aangejaagd door het bezoek van de Canadees Penelosa in 2015 is in Rotterdam veel creatieve energie ontstaan. Een groep van vernieuwende denkers en doeners is daar gaan werken aan een visie en een reeks concrete experimenten om mobiliteit katalysator te maken voor een duurzame toekomst van Rotterdam. De gemeente heeft dit project gefaciliteerd. Het leuke  en inspirerende  resultaat is te zien via deze link.

De eerste Open Streets in Rotterdam, in september 2016, is ook een primeur voor Nederland. Het internationale initiatief wordt al jaren succesvol georganiseerd in steden als Bogotá, Rosario, Toronto, Londen en New York. Happy Streets werkt samen met de organisatie 8-80 Cities van Gil Peñalosa. Creëer je een stad die zowel goed is voor een 8 als 80-jarige, dan creëer je een stad die succesvol is voor iedereen! Dat is waar Happy Streets aan werkt; een inclusieve en succesvolle stad voor al haar inwoners.