In de visie van MENSenSTRAAT is de straat er vooral voor mensen, en is het dus essentieel dat voetgangers op straat de nodige ruimte krijgen. Lopen heeft vele voordelen boven andere vormen van verplaatsing. Het is goed voor de gezondheid, goed voor het milieu, goed voor de verkeersveiligheid en biedt bovendien de beste mogelijkheden voor sociaal contact in de openbare ruimte. Het systematisch behartigen van voetgangersbelangen krijgt in de samenleving en de politiek echter te weinig aandacht. De werkgroep Voetgangers van MENSenSTRAAT wil daar verandering in brengen.
In de notitie ‘Voetganger – we zijn het allemaal‘ is te lezen hoe MENSenSTRAAT tegen voetgangers aankijkt.
Onze aandacht gaat uit naar alle soorten voetgangers die gebruikmaken van de straat: mensen die flink doorstappen op weg naar hun werk, ouderen die met de rollator op weg zijn naar de buurtwinkel of kinderen die spelend leren fietsen op het trottoir. Wij werken sinds zomer 2015 samen met Wandelnet dat vooral de belangen behartigt van recreatieve wandelaars in het buitengebied. We vullen elkaar dus uitstekend aan. Zo verkenden we in het najaar van 2016 samen met Rover en Wandelnet de belangrijkste vorm van ketenmobiliteit: de combinatie van lopen en OV.
Voetsporen
Wij treden in de voetsporen van de Voetgangersvereniging en de Stichting Kinderen Voorrang, die in het verleden opkwamen voor voetgangers en (spelende) kinderen op straat. De Voetgangersvereniging had enige duizenden leden, een landelijk bureau met een tiental medewerkers en een eigen blad (Mensen op Straat). Hier een terugblik van twee voormalige medewerkers. Onder druk van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat fuseerden de Voetgangersvereniging en Kinderen Voorrang rond het jaar 2000 met Veilig Verkeer Nederland (VVN). Voorafgaand had minister Netelenbos erop gewezen dat de kleinere fusiepartners in de fusieorganisatie herkenbaar dienden te blijven. Dat vond zijn weerslag in de statuten van de nieuwe Verenigde Verkeersveiligheids Organisatie 3VO. Het belang van een duurzame veiligheid en verblijfskwaliteit van de openbare ruimte stond centraal, zowel voor mobiliteit zowel als verblijven (artikel 2.1). De uitdaging voor de nieuwe organisatie was te komen tot een evenwichtige aanpak van verkeersveiligheid, een balans tussen gedragscampagnes en veilige openbare ruimte voor kwetsbaren.
De benadering van de fusiepartners verschilde nogal. VVN richtte zich traditioneel op educatie, voorlichting en gedrag (‘Wees een heer in het verkeer’) terwijl de Voetgangersvereniging koos voor belangenbehartiging vanuit een toekomstvisie en een wettelijke, een stedenbouwkundige en een verkeerstechnische aanpak hanteerde. Kinderen Voorrang ijverde voor veilige voorwaarden voor zelfstandige mobiliteit van kinderen. Zij organiseerde jaarlijks de Nationale Straatspeeldag en ondersteunde bewonersgroepen die straten voor kinderen veiliger wilden maken.
In 2006 werd op initiatief van de nieuwe voorzitter Bruno Bruins de organisatie 3VO omgedoopt tot VVN, maar inhoudelijk bleven de benaderingen in balans. Er werd bijvoorbeeld een grote inbreng geleverd aan het Childstreet project.
Zoals ten tijde van de fusie al gevreesd werd, heeft de grotere fusiepartner VVN toch steeds minder ruimte geboden aan de benadering van de twee kleinere fusiepartners. In de Statuten van mei 2011 kwam de eerste inhoudelijke verandering en werd in art 2.1 toegevoegd: ‘Daarnaast heeft de vereniging zich primair ten doel gesteld om door voorlichting een attitudeverandering en gedragsverandering te bewerkstelligen bij de doelgroepen.’ Met de daarop volgende koersverandering en de ontslagen van 2012 wordt dan ook feitelijk geen aandacht meer besteed aan strategische belangenbehartiging van voetgangers en kennisontwikkeling op dat gebied. Aan de voorwaarde van minister Netelenbos (de kleinere fusiepartners herkenbaar in de fusieorganisatie) wordt niet meer voldaan.
Oprichting MENSenSTRAAT
Uit onvrede over de hierboven geschetste ontwikkelingen werd al in 2010 de LinkedIn-groep Walking Dutchman opgericht. In januari 2013 volgde de oprichting van MENSenSTRAAT, een netwerk van vrijwilligers. Op de foto staan vele oud-medewerkers en bestuursleden van 3VO, Kinderen Voorrang en de Voetgangersvereniging. In samenwerking met Walking Dutchman is binnen MENSenSTRAAT de Werkgroep Voetgangers gestart. Deze wordt van harte ondersteund door de Internationale Voetgangers Federatie IFP, waarvan wij lid zijn geworden. Wij voelen ons verwant met de IFP-partners in onze buurlanden Belgie (www.komopstraat.be) en Duitsland (www.umkehr.de). Inmiddels is een Nederlandse vertaling van de internationale verklaring van de IFP gemaakt.
Speerpunt levensloopbestendige buurten
Middels het deelnemen aan het Childstreet-project (2004-2009) had 3VO een stevige inhoudelijke basis gelegd voor structurele aandacht voor veilige en uitnodigende openbare ruimte, met verkeersveiligheid als belangrijke voorwaarde. Met de koerswijziging van VVN naar een organisatie die zich nog voornamelijk bezighoudt met gedragsbeïnvloeding, stopte de aandacht voor de ruimtelijke en juridische omgeving. Binnen MENSenSTRAAT wordt nu de structurele aandacht voor levensloopbestendige straten voortgezet. Immers, voor jong en oud dient de inrichting van de straat veiligheid te bieden en uit te nodigen voor gezonde mobiliteit.
Ouderennotitie vastgesteld
Tijdens de voorjaarsbijeenkomst op 14 maart 2014 is onze ouderennotitie vastgesteld. Met het oog op het langer zelfstandig wonen van ouderen pleit MENSenSTRAAT voor het zgn. ‘opplussen’ van de straat, zoals eerder ook met de woningen is gebeurd. Dat betekent bijvoorbeeld veilige en uitnodigende looproutes vanaf de voordeur. We streven ernaar dat dit onderwerp in zoveel mogelijk nieuwe gemeentelijke collegeprogramma’s een plaats gaat krijgen, bij zowel het sociale beleid (zoals zorg en participatie) als het verkeers- en ruimtelijk beleid (de voetganger). In december 2014 is in samenwerking met VeiligheidNL een bijgewerkte versie van de ouderennotitie verschenen. Daarvoor wordt landelijk lobby gevoerd.
Lokaal en landelijk voetgangersbeleid
Binnen gemeenten is er weinig tot geen specifiek ‘verblijfskundige’ expertise en bestaat er bijna nergens voetgangersbeleid. Gemeenten kunnen vanuit het landelijk niveau nog geen ondersteuning krijgen bij innovaties op dit gebied. De voetgangerspublicatie van het CROW, Lopen Loont, waarbij ook leden uit het MENSenSTRAAT-netwerk betrokken zijn geweest, kan heel nuttig zijn bij de ontwikkeling van een goed voetgangersbeleid. In een special van het blad Verkeerskunde over voetgangers formuleren wij aansluitend landelijke om de positie van voetgangers te verbeteren. De landelijke taak van de overheid richting voetganger is door Rob Methorst verder uitgewerkt (). Hij maakt daarbij onderscheid tussen de landelijke systeemverantwoordelijkheid en de lokale resultaatverantwoordelijkheid. Ook wijst hij op ontwikkelingen in die richting in het buitenland, bijvoorbeeld in Zwitserland en Oostenrijk.
Op lokaal niveau adviseren leden van ons netwerk de gemeente Utrecht bij het opstellen van een voorstel voor gemeentelijk voetgangersbeleid. Utrecht is een van de (weinige) voorlopers op dit gebied, zoals o.a. blijkt uit het Utrechtse Actieplan Voetgangers. MENSenSTRAAT blijft de voorhoederol van Utrecht ondersteunen. Zo namen wij in september 2016 deel aan een voetgangersschouw in de omgeving van het NS-station Vaartsche Rijn. Een oproep uit Amsterdam om de stoep terug te veroveren, bracht ons er toe ook opnieuw te pleiten voor landelijke ondersteuning van lokale activiteiten in de vorm van een Masterplan Voetganger.
Charter for Walking
Tijdens de voetgangersconferentie Lopen Loont op 4 juli 2017 in Rotterdam presenteerden wij de Nederlandse versie van het Charter for Walking, een internationaal breed visiedocument over het belang van de voetganger voor de stad, ondersteund door de Fietsersbond, Milieudefensie, Wandelnet, Rover, Natuur&Milieu en HappyStreets. Vervolgens werd in september het Charter ondertekend door de Rijksbouwmeester en de eerste twee gemeenten, Eindhoven en Tilburg.
Om landelijke steun voor de voetganger te verwerven, hebben wij brieven naar de Tweede Kamer gestuurd en met Kamerleden gesproken. De verkeersveiligheid van de voetganger is vervolgens in een tweetal commissievergaderingen van de Tweede Kamer aan de orde geweest. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een aantal moties. In de Kamer was unanieme steun voor het Charter for Walking. Daarbij werden gemeenten opgeroepen zich hard te gaan maken voor de belangen van voetgangers en wandelaars, waaronder ouderen en mindervaliden.
Vervolgens hebben wij in juni 2018 de Minister benaderd met de vraag om de gemeenten bij voetgangersbeleid te ondersteunen en ook de landelijke regie te voeren voor de benenwagen.
VVN zet intussen een laatste stap om de fusie-oorsprong in 2000 onzichtbaar te maken. In de nieuwe statuten van 2019 is de brede benadering verdwenen en heeft fusie partner VVN de inbreng van de twee kleine partners zorgvuldig weggewerkt.
Tijdens de lancering van het landelijke project Ruimte voor Lopen is daar in ons nieuwsbericht aandacht aan geschonken.
Intussen werken wij in goede samenwerking met het Ministerie IW aan veilige en uitnodigende ruimte voor de lopende mens in de bebouwde kom. Daarbij is de hierboven al behandelde Ouderennotitie uit 2015 nu in het kader van Ruimte voor Lopen weer onder de aandacht gebracht van Minister de Jonge van VWS.